Türkiye’nin ilk kadın müzecisi

Saray mürebbiyeliğinden Cumhuriyet müzeciliğine uzanan yol…

Şimdi size müthiş bir kadını anlatacağım. Tam bir hanımefendi, asil, kültürlü, entelektüel, zarif, güzel ve çok zeki… Türkiye’nin ilk kadın müzecisi ve çevirmen Seniha Sami Moralı…

1886 yılında İstanbul’da doğan Seniha Hanım, ileri görüşlü ve varlıklı bir ailede dünyaya geldiği için çok küçük yaşlardan itibaren eğitimine büyük önem verildi. özel öğretmenlerden İngilizce, Fransızca ve Farsça dil eğitimi aldı. Babası, II. Abdülhamid devrinde Maarif Nazırlığı yapmış Abdüllatif Suphi Paşa’dır. Dedesi ise, ülkemizde ilk defa maarif teşkilatını kuran ve ilk Millî Eğitim Bakanı olan Abdurrahman Sami Paşa’dır. Annesi Hariciye Nazırlığı yapmış Mehmed Raşid Paşa’nın kızı Ayşe Sıdıka Hanımdır. Aile eğitim konusunda bu kadar duyarlı olunca, Seniha dil eğitiminin yanı sıra edebiyat ve tarih alanlarında da özel dersler aldı.

Sadece 12 yıl süren büyük aşk

1906 yılında Osmanlı sadrazamlarından Halil Hamid Paşa’nın torunlarından Mehmet Rauf Bey ile evlendi. Henüz 20 yaşındaydı. Kocası ise ondan sadece 5 yaş büyüktü. Rauf Bey’in annesi şair Fahriye Hanım, babası ise Yemen Kumandanı Atıf Paşa’ydı. Ailesinin tek çocuğu olan Mehmet Rauf Bey de zengin bir eğitim geçmişine sahipti. Tam dokuz dil birden konuşup yazabilen dönemin entelektüellerindendi. Mehmet Rauf Bey, Darülfünun’da Bati dilleri ve edebiyatı profesörü olduğu gibi, çeşitli oyunlar-şiirler de yazıyordu. Resimli Kitap dergisinin editörlüğünü de yapmıştı. Birbirlerine büyük aşkla bağlı olan çiftin iki kızı bir oğlu oldu. Ancak, 1918 yılında Rauf Bey 35 yaşında vefat etti. 30 yaşında 3 çocukla dul kalan Seniha Sami, bir daha evlenmedi. Aldığı iyi eğitim sayesinde son Osmanlı sarayında prenseslerin hocası olarak mürebbiyelik yaptı.

Müzede ilk kadın

Arkeoloji eğitimi almamasına rağmen aileden gelen müzecilik sevgisi, Seniha Hanım’ın önünde yeni bir yol açtı. Cumhuriyet Dönemi’nde yurt dışı temasları için Atatürk ve İnönü’yle görüşmeye gelen yabancı devlet görevlilerine tercümanlık yaparak, başarısıyla dikkat çeken Seniha Hanım’a 1928’de İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü ve aynı zamanda Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Ethem’in teklifiyle müzede yabancı diller memurluğu yapmaya başladı. Bir yandan da çeviriler yapmaya devam ediyor, dergilerde de yazıları yayınlanıyordu.

1924’te kurulan Türk Kadınlar Birliği’nin kurucu üyeleri arasında yer aldı. 1931’de Belgrad’ta ve 1933’te Marsilya’da yapılan Milletlerarası Kadınlar Kongresi’nde Türkiye’yi temsil etti. Sheakespeare’in eserleri başta olmak üzere İngilizce ve Fransızca’dan Türkçeye çeşitli eserler çevirdi.

1950 yılında emekli oldu. Ancak ayrıldıktan sonra bile mesleğinden kopamadı. Arkeoloji Müzesi, Topkapı Sarayı ve Ayasofya Müzeleri’nin yayınlarıyla ilgilendi.

Seniha Hanım, müzedeki çalışma hayatı ve müzelerin çalışma şeklini şöyle ifade ediyordu:

“O devirde, üniversitemizde henüz arkeoloji enstitüsü yoktu. Müdürler ve memurlar, müzede çalışarak yetişmişlerdi. Heykeltıraştan birkaç kişi daha Avrupa’da öğrenim görmüştü. Benim öğrenimim ise tamamıyla özeldir. Ayrıca benden başka müzede tek kadın yoktu. Müzemizin adı Arkeoloji Müzesi’ne çevrilince, memuriyetimin adı resmen ‘arkeolog’ oldu. Bu arada Arkeoloji Enstitüsü açılınca değerli uzmanlar yetişti. Bunları arasında kadınlar da vardı. Ben, kazılarda bulunan eserleri kaydeder, tertip eder, yerleştirirdim.”

Günümüzdeki İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin temelini oluşturan Mecma-ı Âsâr-ı Atika Müzesi’nde görev yapmış ve Türkiye’nin ilk kadın müzecisi olarak tanınmıştır. İngilizce ve Fransızca’dan Türkçeye eserler çeviren Seniha Sami Hanım, özellikle Shakespeare çevirileri ile tanınır.

Seniha Sami Moralı, 1982 yılında 96 yaşındayken hayata veda etti.