Türkiye’nin İlk Türk Kadın Doktoru Safiye Ali

2 Şubat 1894 yılında İstanbul’da doğdu. Dört kız kardeşin en küçüğü olan Safiye Ali’nin babası sarayda yaverlik yapmış olan Ali Kırat Paşa, annesi ise Mekke’de 17 yıl boyunca şeyhülislamlık yapmış olan Şamlı Hacı Emin Paşa’nın kızı Emine Hasene Hanımdır. Varlıklı bir ailede doğduğu için eğitimine büyük önem verildi. Evde kardeşleriyle birlikte özel ders almaya başladı.

Babasını küçük yaşta kaybeden Safiye Ali, dedesi Emin Paşa’nın Valideçeşme’deki konağında büyüdü. Aldığı özel eğitiminin yanı sıra Amerikan Kız Koleji’nde öğrenim gördü ve 1916 yılında mezun oldu. Bu yaşında dört dil biliyordu. Daha mezun olmadan doktor olmaya karar vermişti. Bu isteğinde, okul müdiresi Mary Milss
Patrick’in yönlendirmeleri ve ona cesaret vermesi de etkili olmuştu. Ayrıca, diğer önemli nedenlerinden biri kadın hastaların, kadın doktor olmasını istemeleri ancak tıp fakültelerinin kız öğrenci kabul etmemeleri nedeniyle ülkede kadın doktor ihtiyacının bulunmasıydı.

Dünya Savaşı ortasında tıp eğitimi

Dönemin Maarif Nazırı Ahmet Şükrü Bey’in yardımıyla devlet bursu alan Safiye hanım tıp eğitimi görmek için mezun olduğu yıl yani 1916’da Almanya’ya gitti. Würzburg Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde eğitim alırken I. Dünya Savaşı da tüm hızıyla devam ediyordu. Altı yıllık tıp eğitimini tamamlayıp kadın ve çocuk hastalıkları üzerine ihtisas yapan Safiye Hanım, 1922 yılında geri döndü.

İstanbul’da altı ay kalan Safiye Hanım, uzmanlık eğitimi için tekrar Almanya’ya gitti. Würzburg Julius-Maximilians Üniversitesi’nde bir yıl kadın, iki yıl da çocuk hastalıkları alanında uzmanlık eğitimi aldı. Aynı zamansa bir yıl kadar da fakültede asistanlık yaptı. O sırada aşık olduğu meslektaşı olan Ferdinant Krekeler ile evlendi. Göz hastalıkları uzmanı olan Kekeler, Müslüman olup Ferdi Ali adını aldı. 1923 yılında eşi ile birlikte İstanbul’a dönen Safiye Ali, Türkiye’nin ilk kadın doktoru oldu.

Cumhuriyet yıllarında ilk kadın doktor

Türkiye’ye döner dönmez hemen kolları sıvayan genç çift, Cağaloğlu’nda ortak muayenehane açtı. Kocası göz hastalıklarına kendisi de kadın ve çocuk hastalıklarına bakıyordu. İlk başlarda çok yadırgandı. Hatta, kadın olduğu için düşük vizite ücreti ödemek isteyenler bile oldu. Ama o yılmadı ve kendini kabul ettirdi. Bir yandan da Amerikan Koleji bünyesinde açılan ilk kız tıp okulunda jinekoloji ve obstetrik dersleri vermeye başladı. Böylece, kızlara tıp eğitimi veren ilk kadın öğretim üyesi olarak da tarihe geçti.

Dönemin ünlü doktorlarından Besim Ömer Paşa, Akil Muhtar ve Operatör Emin Bey’den büyük destek görerek süt ve bakımevlerinde çalıştı. Anne sütünden kesilen ve steril süt içme imkânından mahrum olan çocuklar için Fransız Kızılhaç’ı tarafından kurulup 1925’te Himaye-i Etfal Cemiyeti’ne bırakılan Süt Damlası Bakımevi’nin başına geçen Safiye Ali, gönüllü çalışmalarıyla bakımevine etkinlik kazandırdı. Safiye Ali ayrıca sütten kesilmiş 1 yaş sonrası hasta ve zayıf çocukların bakımı ile ilgilenmek üzere Hilal-i Ahmer Hanımlar Merkezi Küçük Çocuklar Muayenehanesini kurdu. Londra, Viyana ve Bolonya’da düzenlenen kongrelerde Himaye-i Etfal Cemiyeti’ni temsil etti. Kızların tıp fakültelerine alınması için çalışmalar yapmaktan da geri kalmadı.

İkinci Dünya Savaşı ve hastalıkla mücadele

Safiye Ali, mesleki çalışmalarının yanı sıra İstanbul’da başlayan feminist harekete katıldı ve Türk Kadınlar Birliği’nin Sıhhiye Komisyonu başkanlığını üstlenerek fuhuşla mücadele için çalıştı. Ancak, sağlık sorunları yaşamaya başladı. Kanser teşhisi konulunca her şeyi bir kenara bırakmak zorunda kaldı ve tedavi olmak üzere eşiyle birlikte Almanya’ya gitmek zorunda kaldı. Hem tedavi görüp hem de mesleğini sürdürmeye çalıştı. O sırada II. Dünya Savaşı patlak verdi. Savaş günlerinde Almanya’da yara alanların ve hastaların bakımını üstlenen Ali, orada da kadın ve çocuklara yardım etmekten geri kalmadı.

Adı Almanya’da bir sokağa verildi

Safiye Ali ve eşi, savaşın ardından Türkiye’ye döndü. Ancak bir süre sonra hastalığı tekrar nüksetti. Yeniden iyileşme umuduyla doktor olmasını sağlayan üniversitesine tedavi olmaya Almanya’ya gitti. Eski okul arkadaşları ve hocaları onu hiç yalnız bırakmadı. Almanya’ya tedavi olamaya giden Safiye Ali, bu sefer kanserle olan savaşı kazanamadı. Henüz 58 yaşındayken, 5 Temmuz 1952’de hem tıp eğitimi aldığı hem de tedavi gördüğü Dortmund’daki üniversitesinde hayata veda etti. Üniversite o gün tatil edildi. Profesörler ve şehrin bütün doktorları fakülte bahçesinde toplandılar. Dortmund halkı da bu hazin törene katıldı.

Almanya Safiye Ali’yi unutmadı. 2021 yılında Dr. Safiye Ali’nin adı Dortmund’da bir caddeye verildi.