İffet Halim Oruz

Sivil Toplum Örgütlerinin yaygınlaşmasına öncülük eden ilk kadın gazetecimizdendir.

1904 yılının Mart ayında İstanbul’da doğdu. Babası maliye mümeyyizi Nizamettin Bey, annesi Moralı Rifat Efendi’nin kızı Saide Hanım’dır. Oruz’un yeteneğinin, babasının babası olan Maliye Nezareti memurluklarında bulunmuş olan Şair Hilmi Efendi’ye çektiği söylenir. Kadın hakları hareketiyle ise küçük yaşta annesi sayesinde tanıştı. Evde özel hocalarla iyi bir eğitim görmüş olan annesi Saide Hanım, Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti’nde etkin rol üstlenmişti.

Erenköy Lisesi’nde öğrenim gördü. On dört yaşından itibaren vezinli ve kafiyeli şiirler yazmaya başladı. Ancak talihsiz bir hastalık öğrenimini yarıda bırakmasına neden oldu. Aylar boyunca onu yatağa bağlayan tifo geçirince ailesi tarafından on dört yaşında okuldan alındı. Ama o pes etmedi. Evlenip çocuk sahibi olduktan sonra eğitimine devam etti.

Evlilik, annelik ve yazarlık

İffet Hanım 1924 yılında Albay Halim Bey ile evlendi ve ‘İffet Halim’ ismini kullanmaya başladı. Çiftin bu evlilikten 1925 yılında İsmet adlı bir oğlu dünyaya geldi. İffet Hanım, 1927 yılında eşinin Diyarbakır’a tayini üzerine onunla birlikte Diyarbakır’a gitti. Bu arada bir yandan da yazı ve şiir yazmaya devam ediyordu. İlk yazıları Diyarbakır’da Halk Sesi adlı gazetede yayımnlandı. Aynı yıl, Diyarbakır’da Kadınlar Halk Fırkası’nın bir şubesini kurdu. İlk şiir kitabı Füsun ise 1928 yılında basıldı. Bu kitabında Diyarbakır, İstanbul ve kadın temalarını işleyen 19 şiiri yer verdi.

Eşinin tayini ile İstanbul’a döndü, Türk Kadınlar Birliği’nin Cağaloğlu şubesinde görev aldı. Kadınların milletvekili seçilmesi konusunda arkadaşları ile birlikte Atatürk ile Ankara’da görüştü. Atatürk, onlardan köylü kadınları aydınlatmalarını isteyince İstanbul’da bu konudaki çalışmalara katıldı.

Afganistan Macerası

Eşinin Afganistan’da görevlendirilmesi üzerine, bu sefer ailecek Afganistan’a gittiler. Afganistan’daki yaşantısı ve gözlemleri ikinci kitabına ilham verdi. 1931 yılında yayımladığı ikinci şiir kitabı Tul Daireleri oldu.

Eşinin Ankara’da görevlendirilmesinden sonra çalışmalarını Ankara’da Halkevleri’nde ve yardımsevenler derneğ’nde sürdürdü. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde kadın hakları konusunda köşe yazıları yayımlandı. 1933 yılında Cumhuriyet’in onuncu yılı nedeniyle Burla adlı üç perdelik piyesini yayımladı. Aynı yıl, dönemin kadın hareketindeki hakim görüşler ve gerçekleştirilen çalışmaları anlatan Yeni Türkiye’de Kadın adlı kitabı yayımlandı. Soyadı Kanunu ile birlikte eşiyle ‘Oruz’ soyadını kullanmaya başladı. Bu arada, çeşitli yerlerde yaptığı konuşmaları (1927-1935 yılları arasındaki) derleyerek hazırladığı kitabını 1936 yılında Arkadaşlar adı ile yayımladı.

Yarım Kalan Eğitime Devam

İffet Halim, hastalığı nedeniyle okuldan alınınca eğitime bir gün kaldığı yerden devam etmeye konusunda kendi kendine söz vermişti. Bu söz ve hayal hep yaşadı. Eşinin İstanbul’daki Harp Akademisi’ne tayini ile geri dönünce, hayalini gerçekleştirme fırsatı doğdu. Önce Erenköy Kız Lisesi’ni açıktan bitirdi. Artık 32 yaşındaydı ama ‘Hiç bir zaman geç değildir’ diyerek 1936 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde yüksek öğrenim görmeye başladı. 1940 yılında Fakültenin ilk mezunlarından biri oldu. Mezuniyetinden sonra İstanbul’da Ticaret Vekaleti’nin kurduğu Fiyat Murakebe Teşkilatı’nda çalışmak için başvurdu. Başvurusu başlangıçta kadın memur çalıştırılmadığı gerekçesi ile reddedildiyse de ısrarcı tutumu ile işe girdi ve uzun süre kurumda çalışmayı sürdürdü. Sırrı Yırcalı ile birlikte yazdığı Türkiye’de Fiyat Murakabesi, Mevzuat ve Tatbikat adlı çalışma 1944 yılında Maarif Derleme Müdürlüğü tarafından basıldı.

Kadın Gazetesi Günleri

Kadın hareketine hız vermek üzere 1947’de bir grup arkadaşı ile birlikte Kadın Gazetesi adlı dergiyi çıkarmaya başladı. Bu yayının hem baş yazarlığını hem de sahipliğini üstlendi. Yakın arkadaşları Halide Nusret ve Şükûfe Nihal onunla birlikte çalıştı. Kadın Gazetesi, 1979 yılına kadar 32 yılda bin 125 sayı çıkarttı. Kadınların çıkardığı en uzun süreli dergi ve dönemin kadınları hakkında bilgi vermesi bakımından önemli bir kaynak olan derginin yayın kurulunu yayınlandığı sürece kadınlar oluşturdu.

İstanbul Fiyat Murakebe Teşkilatı’nda çalıştığı yıllarda karaborsaya karşı büyük savaş vermiş olan İffet Hanım, İstifçi adlı bir roman yazarak II. Dünya Savaşı esnasında devleti dolandıran kişileri ve karaborsayı ele aldı. Romanını Kadın Gazetesi’nde yayımladı.

1950 yılından sonra Kadınlar Birliği yeniden organize oldu. Anadolu gezilerine katılan iffet Hanım, Türk Kadınlar Birliği İstanbul şubesinde başkan seçildi. Eşinin tayini ile yeniden Ankara’ya dönünce başkan vekilliği yaptı. 1955’te Gazetecilik Lisesi ve Gazetecilik Yüksekokulu’nda çeşitli dersler verdi. Kurduğu Kadın Dergisi, 1955’ten sonra Türk Kadınlar Birliği İstanbul Şubesi’nin yayın organı oldu ve 1979’a kadar yayımlandı. Dergi, Kasım 1979’da yayın hayatına son verdi.

Sivil Toplum Kuruluşlarına Katkıları

Oruz, Türk Ocakları’yla başladığı çalışmalarına zamanın ve koşulların gerektirdiği yenilerini kattı. Kızılay Çocuk Esirgeme Kurumu, Halkevleri, Yardımseverler Derneği, Türk Kadınlar Birliği, Çocuk Dostları Derneği, İstanbul Aile Planlaması Derneği bunların büyük bir kısmında kurucu üye, başkan ve yönetim kurulu üyesiydi. Ayrıca Türkiye İşitme ve Konuşma Vakfı’nın kurulmasına öncü olan başarılı gazeteci, Darülaceze’ye Yardım Derneği’ne de 25 yıl başkanlık etti. 

Son yıllarında Türkiye’de Kadın Devrimi adlı kitabı yazdı. Bu kitap üzerine çalışırken alzheimer hastalığına yakalandı. 20 Ağustos 1993 tarihinde 89 yaşında İstanbul’da hayata veda etti.

“… Cumhuriyet İnkılabı, kadınlarımıza ileri dünya kadınlığı arasındaki yerini vermiş bulunuyor. Türk kadınındaki kan ve ruh vasıfları bu hamlenin hem hızla hem de başarıyla vücud bulmasını desteklemiştir. Bundan dolayı… Türk kadınlığının geçmişteki mevzularıyla ilgilenmek istemiyerek, kısaca kadın erkek eşitlik davası üzerinde fikir yürütmek lüzumunu duymayacaktır… Memlekete ve aileye yararlı görülen ve kadınlığımızın tekamülüne yardım edecek, ilim, sanat, fikir hareketlerine ve kadınla ilgili aktüaliteye kucağımızı açmış bulunuyoruz… Böylece kadınlığımızın düşünce, görüş, duyuş ve isteklerine hizmet etmek için çıkıyoruz.” (Kadın Gazetesi, 1947, sayı 1.)

Eserleri

ŞİİR:
Füsun (1928)
Tul Daireleri (1931)
Kışın Bahar (1965)
OYUN:
Burla (1933)
İNCELEME:
Yeni Türkiye’de Kadın (1933)
Türkiye’de Fiyat Murakabesi: Mevzuat ve Tatbikat (Sıtkı Yırcalı ile, 1944)
Atatürk Döneminde Türkiye’de Kadın Devrimi (1986).
SÖYLEV:
Arkadaşlar! (1936)