Nuriye Ulviye Mevlan Civelek

Hayatını ve servetini kadın hakları için harcayan kadın gazeteci…

1893 yılında Gönen’de doğan Ulviye Mevlan’ın, annesi Safiye Hanım babası Mahmut Bey Çerkez asıllıydı. Maddi sıkıntı içinde oldukları için iyi yetişmesi amacıyla kızlarını küçük yaşta saraya verdiler ve saray terbiyesi aldı. O zaman daha 6 yaşındaydı. Saray adetlerine uygun olarak da kendinden yaşça çok büyük olan Hulusi Bey ile evlendirildiğinde henüz 13 yaşındaydı. Ancak, bu evliliğin gerçekleşmesinden bir süre sonra Hulusi Bey vefat edince dul kaldı. Yıl 1913 ve o daha 20 yaşına yeni basmıştı… O sıralarda bir kadın dergisi çıkarmak üzere çalışmalar yapmaya başlamıştı.

Nuriye Ulviye’nin, “Kadınlar Dünyası” adını verdiği dergisi 4 Nisan 1913’te yayın hayatına başladı. Dergi, 1921 kadar tam 9 yıl yayın hayatını sürdürdü. Bu arada dergi Feminist olduğunu açık açık dile getirmekten çekinmedi. O dönemde bu gerçekten cesurca bir adımdı. Dergi çalışanlarından hepsi kadındı. Nuriye Hanım, ‘Erkekler kadınları toplumdan dışlıyor’ diyerek erkekleri özellikle dergide çalıştırmadı.

İlk feminist dernek

Dergi yayın hayatına geçtikten 1,5 ay sonra kadınların eğitim ve iş hayatı olanaklarını ve ayrıca kıyafet haklarını iyileştirmek amacıyla Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti yani Osmanlı Kadın Hakları Savunma Derneği‘ni kurdu. Tarih 28 Mayıs 1913’dü. Aynı yıl gazeteci Rıfat Mevlan ile evlendi.

Kadınlar Dünyası dergisi, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yüzünden kesintilere uğrasa da yayın hayatını sürdürdü. Ayrıca Kadınlar Dünyası dergisinin, 1913-1914 yılları arasında Avrupa feministleri ve dernekler üyeleri arasındaki diyaloğu artırması amacıyla bir Fransızca baskısı da yayınladı. Ulviye Hanım, tüm olumsuz şartlara karşın derginin çıkması için maddi ve manevi uğraştı. Derginin maddi sıkıntısı dolayısıyla mücevherlerini bile bozdurmak zorunda kaldı. Toplumda kadının eşitliği ve kadın hakları konusunda adeta savaş açmıştı. Küçük yaşta kendinden yaşça büyük biriyle evliliğe zorlanması bu konuda onu daha da hırslandırıyordu.

Yıl 1914: Kadınlar için üniversite

Ulviye Hanım ve arkadaşları, dergide yazdıkları makalelerde özellikle kadınların yükse öğretim hakkı, kadınların çalışma hayatında yer almaları, iş yerlerinde eşit ücret uygulanması konularına ağırlık verdi. Bu kampanyalar sonrası kadınlar önemli başarılar elde ettiler ve yedi kadın bir telefon bürosunda çalışmaya başladı. 1914 yılında kadınların yükseköğrenim görebilmesi için İnâs Darülfün‘unu kuruldu.

1927 yılında Rıfat Bey’den boşandı. Daha sonra kendinden 11 yaş küçük Tıp Fakültesi’nde öğrenci olan Ali Muharrem Civelek ile tanışıp aşık oldu. Ailelerin karşı çıkmasına rağmen 1931 yılında evlendi ve doktor olan Ali Bey’in memleketi Kırıkhan’a taşındı. Çocukları olmadı ama tam 33 yıl mutlu bir hayat sürdü. Bir kız çocuğu evlat edinip yetiştirdiler (Lütfiye Civelek). 9 Nisan 1964’te 71 yaşında hayata veda etti.

Ali bey, eşinin ölümünden 3 yıl sonra 1967 yılında Hatay’ın Kırıkhan ilçesinde adına bir kütüphane kurdu.